Prawomocne rozstrzygnięcia Prezesa UOKiK mają być wiążące dla sądu cywilnego

W jednym z ostatnich artykułów na blogu opisywałem pozytywne zmiany, jakie mają zostać wprowadzone przy badaniu postanowień wzorców umownych, które mogą być uznane za abuzywne. Są to zmiany wynikające z nowelizacji ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. W niniejszym wpisie skupię się na pozostałych rozwiązaniach zaprezentowanych w nowelizacji (projekt dostępny tutaj), których celem jest zwiększenie ochrony praw konsumentów (również w zakresie ich interesów indywidualnych), a także polepszenie uprawnień Prezesa UOKiK związanych z eliminowaniem praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

Poniżej przedstawiam 8 ważnych zmian. Kolejność nie jest przypadkowa. Na samej górze umieściłem propozycje, które – moim zdaniem – w sposób najistotniejszy przyczynią się do poprawy sytuacji konsumentów i – co najważniejsze – analizowane zmiany będą dla nich rzeczywiście odczuwalne przy indywidualnym dochodzeniu roszczeń.

1. Niewątpliwie największym ułatwieniem dla konsumentów przy dochodzeniu roszczeń od przedsiębiorców na drodze sądowej będzie zmiana wprowadzona w k.p.c., która wprowadza wiążący charakter prawomocnej decyzji Prezesa UOKiK w zakresie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Oznacza to, że prawomocna decyzja będzie stanowiła dla sądu w postępowaniu cywilnym prejudykat, który sprawi, że sąd będzie związany ustaleniami organu w zakresie naruszenia prawa przez przedsiębiorcę. Na blogu niejednokrotnie toczyły się dyskusje, czy obecnie takie „związanie” istnieje i niestety bywa z tym różnie (por. komentarze pod artykułem dot. decyzji Prezesa UOKiK w sprawie Getin Noble Bank). Aktualnie wynika to bardziej z analogicznego stosowania interpretacji przedstawionych w kilku orzeczeniach Sądu Najwyższego w sprawach dotyczących decyzji Prezesa UOKiK w zakresie ochrony konkurencji. Jednoznaczny przepis zamieszczony w k.p.c. zdecydowanie podniesie walor rozstrzygnięć organu i przyczyni się do polepszenia sytuacji konsumentów przy dochodzeniu słusznych roszczeń od przedsiębiorców. Warto dodać, że powyższy mechanizm będzie dotyczył wyłącznie do decyzji stwierdzających stosowanie praktyki, a więc wyłączone będą z niego decyzji zobowiązujące (art. 28 u.o.k.i.k.). Mam tylko nadzieję, że odwołania od decyzji Prezesa UOKIK będę rozpatrywane szybciej przez SOKiK i SA niż to się dzieje obecnie, a przez to sprawniej ustalana będzie ich prawomocność (aktualnie postępowanie sądowe może trwać ok 3 lata, nie licząc kasacji do SN i ewentualnych perturbacji związanych z przekazaniem sprawy do ponownego rozpatrzenia).

2. Dla każdego konsumenta, który zamierza rozstrzygnąć swój spór z przedsiębiorcą w sądzie – bardzo istotną kwestią będzie możliwość zwrócenia się przez sąd cywilny do Prezesa UOKiK o przedstawienie „istotnego poglądu w sprawie” szeroko rozumianego naruszenia interesów konsumentów. Aktualnie takie uprawnienia (w odpowiednich dziedzinach) mają rzecznicy konsumentów czy też Rzecznik Ubezpieczonych. Dobrze byłoby, aby wiedza na temat wykładni przepisów konsumenckich mogła zostać przedstawiona również bezpośrednio przez Prezesa UOKiK. Co istotne, organ będzie mógł przedstawić „pogląd w sprawie” również z urzędu, a więc bez wniosku ze strony sądu (może to wynikać jedynie np. z prośby konsumenta, który zwrócił się do UOKiK).

3. Pozytywnie należy ocenić wprowadzenie tzw. zakupu kontrolowanego, a w zasadzie podejmowanie czynności przez pracowników UOKiK w celu dokonania takiego zakupu. Wyobraźmy sobie np. sławne już prezentacje garnków, pościeli czy sprzętów medycznych organizowane przez różnego rodzaju „sprzedawców”, którzy pod przykrywką zdrowego trybu życia, wykrycia wszystkich chorób etc. oferują – przeważnie osobom starszym – przedmioty po zdecydowanie zawyżonych cenach, które tak naprawę nie mają żadnych cudownych właściwości. Polecam np. reportaż TTV „Nabici w garnki”, aby uzmysłowić sposób działania tego typu przedsiębiorców. Po wprowadzeniu ww. regulacji pracownicy UOKiK będą mogli brać udział w takich pokazach, nagrywać je, gromadząc dowody na nieuczciwe zachowania przedsiębiorców, które mają miejsce na etapie przedkontraktowym. Mogą się to okazać bardzo cenne dowody w postępowaniach prowadzonych przez Prezesa UOKiK.

4. Istotnym i nowym uprawnieniem Prezesa UOKiK może być stwierdzania naruszenia zbiorowych interesów konsumentów w związku z oferowaniem konsumentom usług finansowych, które nie odpowiadają ich potrzebom z uwagi na wiek, stan zdrowia, czy doświadczenie lub wiedzę dotyczącą usług finansowych. Jak czytamy w uzasadnieniu projektu:

Zmiana ta ma na celu nakłonienie przedsiębiorców do refleksji co do rzeczywistych potrzeb odbiorców na etapie poprzedzającym wystąpienie ze swoją ofertą. Zanim więc przedstawią taką ofertę konkretnym osobom, powinni przeprowadzić analizę, czy rzeczywiście dana usługa służy zaspokojeniu ich potrzeb, czy jest dla nich korzystna, czy jest prezentowana w sposób dostatecznie czytelny i adekwatny do jej charakteru (przykładem takiej nieadekwatności może być oferowanie skomplikowanych usług finansowych przez telefon).

5. Kolejnym ważnym narzędziem w rękach Prezesa UOKiK, które ma przyczynić się do szybszego eliminowania nieuczciwych praktyk stosowanych przez przedsiębiorców jest możliwość wydania tzw. decyzji tymczasowej, jeżeli dalsze stosowanie praktyki może spowodować poważne i trudne do usunięcia zagrożenia dla zbiorowych interesów konsumentów. Decyzja wydawana byłaby przed końcową decyzją i obowiązywałaby nie dłużej niż do czasu wydania takiej końcowej decyzji. Wniesienie odwołania przez przedsiębiorcę nie wstrzymywałoby konieczności dostosowania się przez niego do wytycznych zawartych w decyzji tymczasowej (tj. zaniechania praktyki).

6. Z punktu widzenia przedsiębiorców oczekiwane mogą być uprawnienia Prezesa UOKiK do „załatwienia” sprawy bez wszczynania postępowań właściwych. Są to tzw. „wezwania miękkie”, które Prezes UOKiK mógłby wysyłać w celu szybkiego wyeliminowania praktyki, w szczególnie w przypadku mniej szkodliwych zachowań lub też działań podejmowanych przez drobnych przedsiębiorców, w sprawach w których nie ma konieczności wszczynania sformalizowanych postępowań. Adresat takich wezwań musiałby jednak zająć stanowisko w wyznaczonym terminie (nie krótszym niż 14 dni), ale bez grożącej sankcji finansowej. Należy jednak liczyć się z tym, że jeżeli przedsiębiorca nie udzieli odpowiedzi w wyznaczonym terminie lub nie dostosuje się do wytycznych wskazanych w wezwaniu, to w stosunku do niego zostanie wszczęte postępowanie sformalizowane (np. w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów), a na tym etapie – mając na względzie „negatywną przeszłość” wynikającą ze wcześniejszej korespondencji – będzie trudniej koncyliacyjnie zakończyć postępowanie.

7. Ważnym elementem nowelizacji jest wydłużenie terminu przedawnienia w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów z jednego roku do 3 lat.

8. Planowana jest możliwość wprowadzenia przeszukań pomieszczeń i rzeczy (za zgodą SOKiK) w sprawach dotyczących praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Aktualnie takie uprawnienie przysługuje Prezesowi UOKiK tylko w sprawach dotyczących ograniczenia konkurencji.

Projekt ustawy aktualnie znajduje się cały czas w konsultacjach społecznych, którego wyniki można obserwować na stronie RCL. O postępach w pracach nad nowelizacją na pewno będę informował na blogu.

Źródło: konsumentwsieci.pl